recentste update : 17.07.2023, 16:25

Help om het station van Kortrijk te redden

De site van het station van Kortrijk is historisch belangrijk. Vanuit dit station vertrok op 6 november 1842 voor de allereerste keer ter wereld een trein die een landsgrens overschreed. Een voorlopig station werd reeds in 1840 gebouwd, een eerste volwaardig station in neoklassieke stijl opende de deuren in 1876. Dit 19de-eeuwse station werd tijdens de zware geallieerde bombardementen op Kortrijk in 1944 zwaar getroffen en grotendeels vernield. Men bleef echter niet bij de pakken zitten en besloot om op dezelfde plaats een gloednieuw iconisch stationsgebouw te realiseren.  Hiertoe gaf de NMBS in 1951 aan de gerenommeerde Kortrijkse architect Pierre Albert Pauwels de opdracht om een nieuw station te ontwerpen. Het opende feestelijk de deuren in 1956.
Dit Kortrijkse station staat dan ook symbool van de wederopbouw van de stad. Het is één van de belangrijkste, zo niet hét belangrijkste voorbeeld in Vlaanderen van een wederopbouwstation dat gerealiseerd werd na WO II. En het gebouw heeft bovendien een belangrijke architecturale en stedenbouwkundige waarde.

als je het nog niet deed: steun de petiitie

Net dit belangrijke wederopbouwstation is met sloop bedreigd.

Veel wederopbouwarchitectuur na de tweede wereldoorlog sloot aan bij neostijlen en de vertrouwde traditioneel barok-getinte en classicistische vormentaal.
Architect Pierre Albert Pauwels daarentegen koos er resoluut voor om de klassieke architectuurprincipes zoals symmetrie en monumentaliteit op een eigentijdse speelsere manier vorm te geven. Terwijl afgeschuinde verticale penanten het quasi symmetrische gebouw van 28 traveeën strak ritmeren, voorzien grote raampartijen de reizigershal overvloedig van licht. Tegelijkertijd creëerde de architect met golvende lijnen, een bijzonder baksteenverband en frisse kleuren zoals okergele wanden en blauwgroene tegels een frivole architectuur. Het stationsgebouw straalde op die manier monumentaliteit uit terwijl het ook al aanleunde bij de opkomende speelse Expo 58-vormgeving.
Het station van Kortrijk kreeg zo een heel specifieke architecturale vormentaal.
Deze combinatie is uniek in Vlaanderen.

Door inplanting en vormgeving met centraal een hoger volume vormt het imposante gebouw vanuit meerdere straten een baken. Het omvatte onder meer de kantoren van de telefoon- en telegraaf, politie en douane, de lokettenzaal, het stationsbuffet en de stationschefwoning. De hogere middenvleugel met gebogen vorm en grote glaspartij nodigt de reiziger binnen in de lokettenzaal. Aan de perronzijde biedt een betonnen luifel met glasdallen beschutting.

Het stationsgebouw heeft een hoge graad van detaillering en men zette ook in op de integratie van kunst. Aan de voorgevel kwam een bas-reliëf van beeldhouwer Maurits Witdouck (1928-2014) , een allegorische voorstelling van reizen en transport. Binnenin siert een kunstwerk van de Brugse keramist Rogier Vandeweghe (1923-2020) de centrale reizigershal. Dit kunstwerk verbeeld de rivier de Leie en brengt hulde aan de Kortrijkse nijverheden.

Het station van Kortrijk is vandaag één van de laatste nog bestaande wederopbouwstations in Vlaanderen, en in elk geval het belangrijkste dat uit deze periode rest. Een tweede belangrijk wederopbouwstation, dat van Mechelen, werd recent gesloopt.
Een uitgebreid artikel over het station van Kortrijk verscheen einde vorig jaar in het speciale spoorwegnummer van het Vlaams-Nederlandse tijdschrift ‘Erfgoed van Industrie en Techniek’.

In een advies aan de minister vindt het Agentschap Onroerend Erfgoed, de Vlaamse administratie voor monumentenzorg, dat het station dient beschermd te worden. Minister Diependaele volgt dat advies niet...
>> lees het volledige advies

Na-oorlogs erfgoed

Toen de inventarisatie van het bouwkundig erfgoed van de regio einde jaren 1990 en in het begin van deze eeuw gebeurde bestond er nog weinig aandacht voor de naoorlogse en modernistische architectuur. Ook de specifieke wederopbouwarchitectuur komt nauwelijks tot niet aan bod. Voor Kortrijk werden hiervan geen voorbeelden opgenomen.
Monumentenzorg zag toen het nochtans opvallende station niet staan en nam het niet in de inventaris op. Het kreeg geen enkele vorm van bescherming.

Vanaf de jaren 1980 reeds ontstond op tal van plaatsen belangstelling voor behoud en interpretatie van recent erfgoed. Dit leidde in 1988 tot de oprichting de internationale vereniging DoCoMoMo,  DOcumentation and COnservation of buildings, sites and neighborhoods of the MOdern Movement.
Deze heeft in tal van landen een afdeling, ook in België. Die nam in 2021 het station van Kortrijk op in de ‘at risk’-lijst
In 2001 lanceerde de afdeling ‘Werelderfgoed’ van UNESCO een ‘Programme on Modern Heritage’
Ook recent nog werd op het belang van de architectuur uit de periode 1950-1980 gehamerd in de European Heritage Tribune, het digitaal Europees nieuwsplatform voor erfgoed.

De Nederlandse Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft al jaren belangstelling voor het wederopbouw-  en na-oorlogs erfgoed. Vanaf 2004 werden er verschillende rapporten “categoriaal onderzoek wederopbouw 1940-1965" gepubliceerd, o.m. in dat jaar al over spoorwegstations. Deze rapporten resulteerden in 2013 in een prachtig boek Monumenten van de wederopbouw Nederland 1940-1965: Opbouw en optimisme met bijna tweehonderd iconische Nederlandse bouwwerken en (groen)structuren uit de wederopbouwperiode

Als het ergens anders regent, dan druppelt het ook in Vlaanderen. Onlangs werden door het Agentschap Onroerend Erfgoed de vijf  mogelijke bouwkundige beschermingsthema's voor de regeerperiode 2024-2029 opgelijst. Op de website van het staat sedert recent een nota (23 maart 2023) Naoorlogs Erfgoed (1945-1989). Daarin wordt ook verwezen naar de inspanningen in andere landen.
Met andere woorden, met wat vertraging komt het station van Kortrijk in aanmerking...
 

Wat wordt het 'nieuwe station' ?

Nu, op een ogenblik dat in alle landen de recente architectuur in de aandacht van erfgoedzorgers staat, wil de NMBS het station slopen voor een project waarvan nog niet mgeweten is wat het wordt. Naar verluid zou het vervangen worden door een grote tunnel onder de sporen waarin alle diensten, zoals de ticketing, ondergebracht worden. Kostprijs van dit project: 44 miljoen euro, maar officiële plannen zijn nog steeds niet gekend. Er is nog geen sloop- of bouwaanvraag ingediend.
In Kortrijk is over de sloopplannen al heel wat commotie ontstaan, en er wordt nu een met alle middelen actie gevoerd om het station te redden.

De stationsproblematiek in Kortrijk sleept al lang aan.

Op 11 juni 2014 werd in de Schouwburg een eerste project toegelicht tijdens een informatievergadering. Daarna volgden er een aantal door de stad georganiseerde debatten, waarbij geen aandacht ging naar erfgoedaspecten. Het project werd globaal als ‘vaststaand’ aan de burger verkocht. Enkel nog wat punten en komma’s zouden kunnen bijgestuurd worden.
Toch waren er in 2014 een aantal vragen bij erfgoedorganisaties. Zij kwamen ter sprake op 2 december in het Erfgoedplatform van de Stedelijke Cultuurraad. Daar luidde het
“Het Erfgoedplatform schaart zich achter de vernieuwingsoperatie van de bestaande stationsinfrastructuur, maar stelt zich vragen bij de keuze om hierbij het bestaande gebouw volledig te slopen. Noch de NMBS, noch de ontwerpers, noch de stad hebben stil gestaan bij erfgoedwaarde bestaande gebouw, nochtans een goed bewaard voorbeeld van de typische wederopbouwarchitectuur van begin jaren 1950 naar een ontwerp van de Kortrijkse architect Pierre Pauwels. Bovendien omvat het ook diverse geïntegreerde kunstwerken (beeldhouwwerk voorgevel, geëmailleerde bas-reliëf…).
Daarom rees binnen de werkgroep de vraag waarom niet gekozen werd voor vernieuwing van de infrastructuur in combinatie met behoud en restauratie van het bestaande gebouw aan het stationsplein (cfr. stations Brugge, Leuven, Gent, Aalst…). “
Er werd of was blijkbaar ook contact genomen met de communicatieverantwoordelijke in dienst van NMBS/Infrabel/Stad Kortrijk/Eurostation. Het overleg verliep constructief.  De communicatieverantwoordelijke gaf aan zelf ook verbaasd te zijn dat er tot dusver geen reactie kwam vanuit erfgoedverenigingen en deed navraag bij het ontwerpbureau van de NMBS. Hieruit bleek dat in het masterplan voor de nieuwe stationsomgeving van meet af aan uitgegaan was van afbraak van het bestaande gebouw. “Dit kan omdat het stationsgebouw op geen beschermd monument is. “ (sic)
Jammer genoeg legden de Kortrijkse organisaties, enkele uitgezonderd, zich toen neer bij een verdikt waarvan gezegd en verwacht werd dat het op korte termijn uitgevoerd zou worden. De sloopaanvraag werd immers voor 2015 verwacht...
Het voorstel van 2014-2015, een station boven de sporen, werd echter korte tijd nadien verlaten, en de onzekerheid en onduidelijkheid bleven regeren.

Alhoewel de stationsproblematiek nadien af en toe even boven water kwam, bleeft het stil tot 2021. In erfgoedmiddens werd overal gehoopt dat het Europees Jaar van het Spoor ook aandacht zou besteden aan het erfgoed van de Europese spoorwegen. Niet dus.
Enkel door EFAITH (de Europese federatie van verenigingen voor industrieel en technisch erfgoed) werd samen met FEDECRAIL (de Europese federatie van toeristische en museumspoorlijnen) werd een campagne gevoerd om bedreigd spoorerfgoed in de aandacht te plaatsen. Het station werd toen opgenomen in de lijst van bedreigd Europees spoorerfgoed.
In hetzelfde jaar werd door een aantal Kortrijkzanen ook een petitie gelanceerd die nog steeds loopt.
Er kwam ook een Facebookpagina ‘Red ons station’.
De sfeer en ook de publieke opinie begon nu snel te veranderen..

Sedert 2015-2016 worden plannen beloofd ... maar daar wachten we op. Van het oorspronkelijke prestigieuze ontwerp dat indertijd gesuggereerd werd komt niets in huis.
Volgens de pers in 2021 zouden de plannen voor het nieuwe station in de zomer 2022 voorgesteld worden - maar het bleef wachten op Godot.

De selectie van het station voor The 7 Most Endangered op 13 april 2023 betekende een stroomversnelling

Bescherming aangevraagd

Toen zo’n 25 jaar geleden het onroerend erfgoed van de regio geïnventariseerd werd bestond er nog geen belangstelling voor wederopbouw- en recente architectuur.
Het station werd toen niet in de inventaris opgenomen en is derhalve niet beschermd als monument.
Na de Europese waardering is het vandaag niet meer te verantwoorden dat het Kortrijkse station geen enkele vorm van erfgoedbescherming geniet.

Op 15 februari diende VVIA een officiële aanvraag tot wettelijke bescherming als monument in bij minister Diependaele, bevoegd voor monumentenzorg. Kopie werd gezonden aan het Agentschap Onroerend Erfgoed.
Deze aanvraag werd door verschillende organisaties ondersteund, waar onder Heemschut (Nederland) en DoCoMoMo.

Ondanks een gunstig advies van het Agentschap Onrerend Erfgoed weigerde minister Diependaele om de beschermingsprocedure op te starten.
Op 25 april 2023 verklaarde Minister Diependaelein de pers dat hij het station niet zou beschermen. Diependaele vindt wel dat de NMBS ook als goede huisvader van het eigen erfgoed moet optreden. ‘De hete aardappel kan niet altijd doorgeschoven worden naar de Vlaamse overheid’, zei hij aan het persagentschap Belga. ‘Als eigenaar van de stations kan de NMBS een eigen visie ontwikkelen over het eigen patrimonium. Een blitse en peperdure nieuwbouw is niet altijd de beste oplossing.’
Dit ondanks het feit dat het Agentschap Onroerend Erfgoed een sterk gemotiveerd advies voor bescherming aan de minister overmaakte.
De minister vond het niet nodig om zijn beslissing te motiveren en/of het advies van zijn eigen dienst te weerleggeg.

Een dag later maakte de NMBS de plannen bekend, blits en peperduur.
Een ontwerp dat zich duidelijk inspireert aan de structuur van Luik, Bergen,... waar de duur van de werken en de kostprijs dan pan uit rezen...
Reeds einde 2014 was daarover een parlementaire vraag in de Senaat.

Na de Europese erkenning betekent dit een internationale blaam voor het erfgoedbeleid van Vlaanderen.
> het volledige dossier van de beschermingsaanvraag kunt U hier downloaden

• U kunt tegen deze gang van zaken protesteren bij

  * Kabinet Matthias Diependaele
  Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed
  kabinet.diependaele@vlaanderen.be
  Koning Albert II-Laan 7 (zevende verdieping),
  1210 Brussel

  * en kopie aan
  Agentschap Onroerend Erfgoed
  Herman Teirlinckgebouw
  Havenlaan 88 bus 5
  1000 Brussel
  info@onroerenderfgoed.be

De werken zullen tien jaren duren en zware verkeers- en doorgangshinder veroorzaken, een ramp voor horeca en handel in de buurt. Het wordt nu in essentie een brede tunnel onder de sporen waarin alle stationsfuncties, o.m. de loketten ondergebracht worden, evenals wat winkeltjes en horeca. NMBS-personeel en reizigers worden dus letterlijk onder de sporen begraven. Het station wordt "voor 60 jaar gebouwd..." aldus NMBS
Om kunstliefhebbers en erfgoedzorgers te paaien wordt via de pers gebazuind dat de in het station geïntegreerde kunstwerken zullen gerecupereerd worden en overgebracht naar het nieuwe station.
Volgens ons een doekje-voor-het-bloeden. Ze zullen enkel dienst doen als schaamlapje In een tunnel...

De vrees bestaat dat ook in Kortrijk zich eenzelfde scenario als in Luik en Bergen zich zal afspelen.

Herbestemmen ?

Het huidige probleem situeert zich niet in het station, maar wel in de toegankelijkheid van de perrons, die op één na via twee tunnels enkel via trappen bereikbaar zijn - de enige roltrap naar perron 2 is regelmatig defect. Perron 1 is via een hellend vlak bereikbaar, maar de verbinding naar de andere perrons verloopt dan weer via een trap. De tunnels zijn enkel bereikbaar via trappen...
Het station zelf leidt onder jaren verwaarlozing - maar is structureel nog stevig en ook aanpasbaar
Ons inziens  is het station goed aanpasbaar aan de nieuwe noden - zoals vergelijkbaar in Leuven en Hasselt gebeurde. Daar werden vanuit de onderdoorgangen liften en roltrappen aangebracht en werden de perrons verhoogd. De stationsgebouwen in deze steden met een vergelijkbare inplanting als Kortrijk bleven bewaard. De kostprijs in Hasselt bedroeg volgens een mededeling van NMBS 20,2 miljoen - minder dan de helft van het Kortrijkse project...

Behoud en herbestemming zijn ook veel ecologischer dan sloop en nieuwbouw.
Bij het bouwen verbruikt men energie en grondstoffen.Bij het slopen verbruikt men opnieuw energie en grondstoffen en produceert men veel afval waarvan de verwerking veel energie vergt (meer dan 30% van de afval in Europa is bouwafval). Bij de nieuwbouw verbruikt men dan nog eens energie en grondstoffen. 8% van de CO2 uitstoot is afkomstig van de productie van cement.
Dat is ook iets wat we in dit soort discussies moeten betrekken, en wat we (nog) te weinig doen.

Met o.i. minder kosten en op een meer ecologische wijze kunnen dus de problemen van het Kortrijkse  station opgelost worden.

Waartoe dient een station ?

Een stattion is - en was altijd -  méér dan een plek waar mensen in en uitstappen.
Van december 1978 tot april 1979 vond in het Centre Pompidou in Parijs een grote tentoonstelling 'Le Temps des Gares' plaats.. Die deed in heel Europa architecten, (kunst)historici; stedenbouwkundigen, sociologen,... naar stattions kijken. In verschillende hoofdstukken van de tentoonstelling en de bijbehorende catalogus werden de belangrijke functies van stations geanalyseerd en gepresenteerd, een 'moderne toren van babel', een tempel van techologie, een knooppunt voor de stad, een microkosmos van de industriële maatschappij, een politiek probleem,... En ook een bedreigde soort en een plek om opnieuw in te investeren.
Deze tentoonstelling had een enorme weerklank, en vanaf 1979 begon in Vlaanderen de toenmalige Rijksdienst voor Monumenten en Landschapppen met de opmaak van beschermingsdossiers voor stations.
Wat in 1978 geschreven werd is als vraag en uitgangspunt vandaag nog altijd geldig. Wat doe je met een oud station, dat 'niet meer aan de hedendaagse normen aangepast is' en dat door de informatisering vaak te groot is voor enkel de stationsfuncties. Herbestemmen - in tal van Europese landen worden nieuwe functies in een gerenoveerd station ingeplant, zodat dat opnieuw een centrale spil in stad en regio wordt

Samen met lokale erfgoedorganisaties werd een 'Manifest voor het behoud van een station' opgesteld, waarin de rol en het belang van stations in een stedelijke omgeving geëxpliciteerd wordt

The 7 Most Endangered

Met de inbreng van Kortrijkse burgers en organisaties diende VVIA in september 2022 een dossier in voor de Europese campagne 'The 7 Most Endangered'.

Dit programma wordt geleid door Europa Nostra (de Europese stem van het maatschappelijk middenveld dat zich inzet voor het cultureel en natuurlijk erfgoed) en het European Investment Bank Institute (Instituut van de Europese Investeringsbank) met de steun van de Europese Commissie. Dit jaar viert The 7 Most Endangered zijn tiende verjaardag.
Er waren meer dan 100 kandidaturen uit zowat alle Europese landen.

Nadat het door een internationaal panel van deskundigen geëvalueerd was, vernamen we op 25 januari dat het Kortrijkse station uit het grote aantal andere dossiers weerhouden werd en opgenomen is in de shortlist van de 11 meest belangrijke bedreigde erfgoedsites in Europa
Op 25 januari organiseerde VVIA een persontmoeting in Kortrijk, waarvan U hier de persmap kunt downloaden
 

Eén van de zeven...

Op 13 april 2023 werd via een online evenement bekend gemaakt dat het station van Kortrijk erkend werd als één van de 7 Most Edangered. Daarmee is de problematiek naar een Europees niveau getild. De eerste stie die in de officiële presentatievideo naar voor komt is Kortrijk, en dan volgen de andere sites die ook voor 2023 geselecteerd werden.

U kunt

• hier de  perstekst van VVIA downloaden
• hier de Nederlandstalige versie van de Europese perstekst van Europa Nostra downloaden

Stad Kort Rijk verwerpt alle bezwaren

Tot 15 september 2023 liep een openbaar onderzoek, waarbij burgers bewaren konden indienen over plannen voor sloping van het station en de werken aan de stationsomgeving.
Er werden

De stad moest die bezwaren verwerken en een advies overmaken aan de Vlaamse Overheid.
Kortrijk veegde echter alle bezwaren met een klap van tafel als 'ongegrond' en keek niet op een ernstige wijze naar de mening van burgers en organisaties
Nu moet Minister van Omgeving (Zuhal Demir) voor 3 februari een beslissing nemen.

Opmerkelijk, op 12 januari werd het (intern) advies van de Gewestelijke Omgevingsvergunningscommissie aan de minister al in de pers geoubliceerd….

Maar het is niet het einde van het verhaal. De minister heeft nog geen beslissing genomen, en als ze een vergunning verleent dan zijn er nog een reeks bezwaar-en beroepsprocedures mogelijk. We stappen dan naar de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Elke organisatie die erfgoed of omgeving in haar doelstellingen heeft staan, elke burger die van een belang getuigt (bv jarenlange verstoring van de buurt door werken) kan zulks doen.
We hebben intussen een gespecialiseerdv advocaat gecontacteerd. Deze procedure kost echter geld, en daarom openen we een crowdfunding waartoe iedereen een bijdrage kan leveren. Gewoon een bijdrage storten op BE97 7370 7319 6849 van FV Ins Station

Er werd altijd geweigerd om alternatieven te onderzoeken. Daarom promoten we nu eveneens een ideeënwedstrijd voor creatieve jonge ontwerpers over wat het stationkan/kon zijn. Er is een hoofdprijs van 2500 euro te winnen en twee prijzen van 1000 euro
 

Persberichten en -commentaren na de opname van het station in de lijst van The 7 Most Endangered

13.04.2023

• op de website van de Europese Commissie (Vertegenwoordiging in België
• Station van Kortrijk uitgeroepen tot een van de zeven meest bedreigde erfgoedplekken in Europa (VRT nieuws)
• Een van de 7 meest bedreigde erfgoedplaatsen in Europa, wat is zo bijzonder aan het station van Kortrijk? (VRT Nieuws)
• Kortrijks station bij 7 meest bedreigde erfgoedsites in Europa (Focus-WTV)
• Stad Kortrijk: 'station moet toegankelijker en moderner' (Focus-WTV)
• Kortrijks station bij 7 meest bedreigde erfgoedsites in Europa (Focus-WTV, nieuwsuitzending)
• Stationsgebouw Kortrijk een van de zeven meest bedreigde erfgoedlocaties in Europa: “Kortrijk verdient een nieuw, modern en toegankelijk station” (Nieuwsblad)
• Station bij 7 meest bedreigde erfgoedsites in Europa, stad reageert: “Kortrijk verdient nieuw, modern en toegankelijk station” (Het Laatste Nieuws)
• Station Kortrijk op lijst van zeven belangrijkste bedreigde erfgoedsites in 2023 in Europa (KW Thuis in West-Vlaanderen)
• Nieuw stationsgebouw in Kortrijk toch nodig volgens stadsbestuur en NMBS ondanks plaats op lijst van zeven belangrijkste bedreigde Europese erfgoedsites (KW Thuis in West-Vlaanderen) - latere 'correctie'
• Treinstation van Kortrijk op lijst van 7 belangrijkste bedreigde monumenten in Europa (Knack Weekend - via Belga)
• Station Kortrijk krijgt plekje op lijst van belangrijkste bedreigde monumenten in Europa (Proximus Pickx - via Belga)
• Station van Kortrijk uitgeroepen tot een van de zeven meest bedreigde erfgoedplekken in Europa (Radio 1, De Wereld Morgen)
• La gare de Courtrai parmi le 7 monuments européens en péril (Le Vif)
• La gare de Courtrai figure parmi les principaux monuments européens en péril (RTL)
• La gare de Courtrai figure parmi les principaux monuments européens en péril (La Libre Belgique)
• La gare de Courtrai figure parmi les principaux monuments européens en péril (Dernière Heure)
• Une gare belge classée parmi les sept sites 2023 «les plus menacés d’Europe» (Sud Info, 13.04.2023)
• A Belgian station among the seven “Most Threatened Sites in Europe” in 2023 (Newsbeezer)
•  

14.04.2023

• Het stationsgebouw van Kortrijk is een van meest bedreigde Europese erfgoedlocaties (De Standaard)
• La gare de Courtrai figure parmi les principaux monuments européens en péril (RTBF)
• 
   

17.04.2023

• Station Kortrijk erkend als een van de zeven meest bedreigde erfgoedsites van Europa (Architectura)
•  

19.04.2023

• De zeven meest bedreigde erfgoedsites in Europa zijn bekend (Bouwkroniek)
•  

21.04.2023

• Station Kortrijk behoort tot een van de zeven meest bedreigde erfgoedplekken in Europa (Railtech)
•