IJzerconstructies - een dubbelnummer van Erfgoed van Industrie en Techniek

Erfgoed van Industrie en Techniek, 2020, 3-4: ijzerconstructies

De jaargang 2020 van het Vlaams-Nederlandse tijdschrift Erfgoed van Industrie en Techniek is wat speciaals geworden, een extra-dik dubbelnummer (84 blz) gewijd aan metaalconstructies. Het is rijk geïllustreerd, met vaak nog nooit gepubliceerde afbeeldingen. Het bevat ook heel wat vernieuwende gegevens. Zo leest men er dat een 'Eiffe'l niet altijd een 'Eiffel' is, integendeel zelfs...

De negentiende eeuw was, wat de onlangs overleden Prof. R.A. Buchanan, ‘the new iron age’ noemde, het tijdperk waarin ijzer hét materiaal werd. In het midden van de negentiende eeuw was het gebruik van giet- en smeedijzer reeds in de bouw ingeburgerd. Het gebruik van gestandaardiseerde ijzeren onderdelen maakte het mogelijk om snel én goedkoop te bouwen, zoals aangetoond tijdens de Great Exhibition van 1851.
Bij het onderzoek van industriële constructies werd veelal aandacht geschonken aan bedrijfsgebouwen, markthallen, bruggen - maar ijzer en staal werd voor veel meer in de bouw aangewend. Dat leren we uit de boeiende artikels in dit nummer.

  • Adriaan Linters: IJzeren kerken: een voorlopige stand van onderzoek
    In de uitdeiende steden en in de kolonies moesten aan de lopende band kerken kerken en gebedshuizen opgetrokken worden, om arbeiders op het juiste pad te houden en aan bekering te doen. Al vroeg in de 19de eeuw werden golfplaten kerken en woningen gebouwd. Grote architecten in Frankrijk maakten bij belangrijke kerken en ook enkele synagogen gebruik van ijzeren kolommen en onderdelen. Dat was een aanzet die tot de bouw van volledig ijzeren kerken leidde, waarvan een eerste vermoedelijk in Argentueil (nabij Waterloo) stond maar gesloopt werd. IJzerconstructies konden geprefabriceerd worden, en vertrokken in grote aantallen vanuit Europa naar overzeese gebieden - waar ze vaak ten onrechte aan Eiffel toegeschreven werden. Zo werd de ijzeren 'Eiffel'-kathedraal in Manila in Binche ontworpen en geproduceerd.
  • Romain Wibaut: Metalen koepels in Brusselse kerken (1840-1940)
    Pas in de negentiende eeuw deed ijzer zijn intrede in de bouw van koepels. Een van de eerste metalen koepels was de dakconstructie van de Halle aux Blés in Parijs (1809-13).
    In dit artikel worden drie metalen kerkkoepels besproken die de ontwikkelingen in het bouwen in metaal in België illustreren : de Koninklijke Sint-Mariakerk in Schaarbeek , de Sint-Jobskerk in Ukkel en ten slotte de koninklijke kerk op het domein van Laken, ontworpen voor koning Leopold II.
  • Ine Wouters: Handelscatalogi van ijzer- en staalwerkplaatsen: een zoektocht naar hun bouwkundig oeuvre
    Om de kennis over de Belgische ijzer- en staalwerkplaatsen te vergroten, concentreert deze bijdrage zich op handelscatalogi die door de Belgische werkplaatsen werden uitgegeven om hun activiteiten te promoten. Komen o.m. aan bod: S.A. des Ateliers de la Dyle (Leuven) Aug. Lecoq et Cie (Halle), Société John Cockerill (Seraing), Baume et Marpent (Haine-St-Pierre), Ateliers Nicaise et Delcuve (La Louvière), La Brugeoise (Brugge). Het artikel geeft ook een overzicht van de bewaarplaatsen waar deze catalogi teruggevonden werden
  • Jur Kingma en Gerard Jacobs: Van luiwerk tot bovenloopkraan. De verborgen wereld van die vreemde ijzeren constructies in fabrieksgebouwen, het erfgoed van gebouw-gebonden hijswerktuigen in Nederland
    Het eerste wat opvalt als men een fabriek, energiecentrale of magazijn binnenloopt, zijn de vaak enorme rijdende ijzeren constructies die tegen het dak aan lijken te zijn gemonteerd. Vaak zijn ze niet opgenomen in de monumentenomschrijving en genieten ze in Nederland zo ook geen bescherming.
  • Sven Curé: Hasselt Bridge anno 1938: hoe een ingestorte brug wereldfaam verkrijgt als schoolvoorbeeld van brosse breuk
    De bouw van de Vierendeel- brug in Hasselt werd gestart in 1935. Ze viel de eer te beurt van ‘de langste volledig gelaste brug in Europa’ te zijn.
    Op maandag 14 maart 1938 rijdt een tram richting Genk over de brug. De inzittenden worden dooreengeschud en de trambestuurder stopt aan de oever om de tram en de rails te inspecteren. Ook een tweede tram rijdt over de brug, en opnieuw voelt men dat de brug beweegt. Men hoort onverklaarbare luide knallen. Het verkeer op de brug wordt stilgelegd. Iets later, op het ogenblik dat de brug niet meer belast is, is er een luide knal, breekt de brug en valt in stukken in het kanaal.
    De oorzaak was lang een misterie, maar leidde tot de ontdekking van wat een ‘brosse breuk’ is
  • Adriaan Linters: Danly en de Forges d’Aiseau: Belgische prefab in ijzer over heel de wereld
    In de ontwikkeling van geprefabriceerde ijzeren gebouwen speelt de Belgisch mijnbouwkundig ingenieur Joseph Danly (1839-1899) een bijzondere rol, alhoewel slechts gedurende een korte periode. Vandaag is hij jammer genoeg zo goed als onbekend.
    In juli 1885 kreeg Danly in België een octrooi voor La construction de bâtiments en tôles embouties. In 1887 bekwam hij een verbeteringsoctrooi en in 1888 kreeg hij ook een octrooi in Frankrijk. Oorspronkelijk scoorde get systeem grote bewondering tijdens de wereldtentoonstellingen van die tijd, met de ijzeren kerk van Boma, woningen en hotels in de Onafhankelijke Congo-staat. Maar al snel vertrokken Danly-constructies naar overal in de wereld, vooral naar Zuid-Amerika, waar verschillende als ‘Eiffel’-constructies bekend staan/stonden.

De leden 2020 (ledenlijst 2020 is echter afgesloten) van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie vinden het nummer rond half december in hun brievenbus.
Het nummer is echter ook los te bestellen via ons contactformulier .
Kostprijs: 21 euro, verzending inbegrepen.